Haz?r beton Agrega , ?imento , Katk? , Kar???m Suyunun santralde kar??t?r?l?p mikserle sevk?yat?ndan olu?ur. Agrega betondaki sa?laml???, ?imento mukavemeti, katk? maddeleri i?lenebilirli?in artmas?n? ve ?imentonun gü?lenmesini, su ise ?imentonun yap??ma ?zelli?inin ortaya ??kmas?n? sa?lar.
Haz?r Betonun en büyük ?zelli?i bilimsel y?ntemlerle
haz?rlanmas? ve sonu?lar?n?n monoton olmas?d?r. Haz?r beton ?ok g?receli hammaddeler i?erdi?inden her santralin kendine has kar???m teknolojisi vard?r. Bu kar???mlar?n oranlar?na laboratuarlarda yap?lan deneylerle karar verilir. Kullan?lan hammaddelerin tamam? kendi ?ap?nda deneylerle takip edilip uygunla?t?r?ld??? gibi kar???m sonucu ortaya ??kan betonda deneylerle takip edilerek kar???m oranlar?n?n en iyisi bulunur.
Haz?r beton 4 unsurdan olu?ur:
Agrega , ?imento ,Katk? ,Kar???m Suyu
Agrega
Agregalar ufalanm?? ta? taneleridir. Ufalanma, insan eliyle veya makineler yard?m?yla yap?lacak olursa k?rm?z? ta? veya sadece k?rma denilen agrega elde edilir. Beton agregas?, beton veya har? yap?m?nda ?imento ve su kar???m?ndan olu?an ba?lay?c? malzeme ile birlikte biraraya getirilen, organik olmayan, do?al veya yapay malzemenin genellikle 100 mm` yi a?mayan (hatta yap? betonlar?nda ?o?u zaman 63 mm`yi ge?meyen büyüklüklerdeki k?r?lmam?? veya k?r?lm?? tanelerin olu?turdu?u bir y???nd?r. Kum, ?ak?l, k?rmata?, yüksek f?r?n cürufu, pi?mi? kil, bims, genle?tirilmi? perlit ve u?ucu külden elde edilen u?ucu kül agregas? baz? agrega ?rnekleridir. Agregalar betonun hacminin yakla??k olarak %60-75 ini olu?turur ve su ve ?imento ile girdi?i aderans sonucu betondaki sa?laml??? olu?turur.
Granülometri dedi?imiz TS 706` daki elek sistemine g?re beton agregalar?nda tane boyutu 0.060mm-4mm aral???na ince agrega, 4mm–31.5mm aral???na da iri agrega ad? verilir. A??rl?klar?na g?re s?n?fland?rmak gerekirse a??r agregalar ve hafif agregalar olarak da ikiye ayr?labilir.
Beton agregas? olarak kullan?lacak kültelerde aranan nitelikleri ??ylece s?ralayabiliriz ( TS706 EN 12620):
? Yeterli bas?n? dayan?m?-Tane dayan?m?
? A??nma Dayan?m?
? Tane sertli?i, Tane bo?lu?u/porozite
? Atmosfer etkisi ile yapraklan?p da??lmama
? Donma-??zülme etkisi ile niteli?ini kaybetmeme
? Islanma-kuruma s?ras?nda hacim sabitli?ini koruma
? Sülfat ve klor iyonlar? ta??mama
? Alkali reaktifli?i gibi ?imento ile kimyasal etkile?im yapmama
? Bulunmamas? gerekenler (kil, organik madde vs)
? Epitaksi (agrega-?imento aras?ndaki kimyasal ve mekanik ba?lant?)
?imento
?imento su ve hava ile tepkimeye girdikten sonra etraf?ndaki maderleri birbirine yap??t?ran ve sertle?tikten sonra suda ??zünmeyen bir hidrolik ba?lay?c?d?r. Betonda mukavemeti belirleyen en ?nemli unsur ?imentodur.
K?r?lm?? kalker, kil ve gerekiyorsa demir cevheri ve / veya kum kat?larak ??ütülüp toz haline getirilir ve 1400–1500°C'de pi?irilir. Bir miktar al?? ta?? eklenir sonra toz halinde ??ütülür ve ?imento olu?mu? olur.
Betonda kullan?lan ?imento tipleri ve uygunluk de?erlendirmesi TS EN 197 serilerinde standartla?t?r?lm??t?r. Haz?r betonun kullan?m yerini ve ?zelliklerini, su ve katk? oran?n? ?imentonun a??rl??? belirler.
Katk?lar
Haz?r beton üretiminde kullan?lan katk?lar “kimyasal” ve “mineral” katk?lar olarak ikiye ayr?l?r. ?kisinde de ortak ama? betonu gü?lendirmektir. ?imento miktar? baz al?narak belli oranlarda kat?lan organik veya inorganik k?kenli maddelerdir. ?o?unlukla beton kar???m suyuna kat?l?r. Gere?inden fazla kullan?lan katk? betonu bozabilece?i gibi az kullan?lanlar da hi?bir i?e yaramayabilir. Bu yüzden betona kat?lacak katk? miktar? her y?rede kullan?lan hammaddeye g?re laboratuarda deneylerle tespit edilmelidir. TS EN 206 ve TS EN 934-2 katk?larla ilgili bilgileri i?ermektedir.
1-Kimyasal Katk?lar
En s?k kullan?lan kimyasal katk?lar ?u ?ekilde s?ralanabilir;
a) Su Azalt?c?lar (Ak??kanla?t?r?c?lar)
Betonda ayn? k?vam?n veya i?lenebilirli?in daha az su ile elde edilmesini sa?larlar. Taze betonda kullan?lan su miktar? azald?k?a betonun dayan?m? artar. Azaltt??? su miktar? ile orant?l? olarak normal ve süper olarak ayr?l?rlar.
b) Priz Geciktiriciler
Taze betonun kat?la?maya ba?lama süresini uzat?rlar. Uzun mesafeye ta??nan betonlar veya s?cak hava d?kümleri i?in yararl?d?rlar.
c) Priz H?zland?r?c?lar
Priz geciktiricilerin aksine, bu katk?lar betonun kat?la?ma süresini k?salt?rlar. Baz? uygulamalarda, erken kal?p almada ve so?uk hava d?kümlerinde don olay? ba?lamadan betonun kat?la?m?? olmas?n? sa?lamak i?in kullan?l?rlar.
d) Antifrizler
Suyun donmas?n? zorla?t?r?r ve don neticesi ?imentonun mukavemet kazanmas?ndaki aksamaya engel olurlar. Bu katk?lar?n betondaki miktar? hava s?cakl???na g?re ayarlanabilir.
e) Hava Sürükleyici Katk?lar
Beton i?inde ?ok kü?ük boyutlu ve e?it da??lan hava kabarc?klar? olu?turarak betonun ge?irimsizli?ini ve dona kar?? direncini ve i?lenebilirli?ini art?r?r.
f) Su Ge?irimsizlik Katk?lar?
S?n?rl? miktarda hava sürükleyen katk?lard?r ancak yerine yerle?mi? betonun su s?zd?rmazl???n?n sa?lanmas? uygun yerle?tirme tekni?inin iyi bir ?ekilde yap?lmas?na ba?l?d?r.
Baz? betonlarda birden fazla katk? türü birlikte kullan?labilir. Ancak bu katk?lar?n birbirlerinin etkilerini bozmad?klar? denenmelidir. Kimyasal katk?lar, yukar?da bahsedilen etkilerinden dolay? bütün in?aat sekt?ründe betonun ayr?lmaz par?as? olmu?tur.
2) Mineral Katk?lar
?imento gibi ??ütülmü? toz halde silolarda depolan?rlar. Mineral katk?lar tek ba??na iken ?imento gibi ba?lay?c?l?k ?zelli?i ta??mazlar, fakat birlikte kullan?ld?klar?nda ?imentoya benzer g?rev yaparlar, dolay?s?yla ?imento ekonomisi sa?larlar. Mineral katk?lardan yüksek dayan?ml? beton üretiminde de yararlan?l?r.
En s?k kullan?lan kimyasal katk?lar ?u ?ekilde s?ralanabilir;
a) Silis duman?
b) U?ucu kül
c) Yüksek f?r?n cürufu
d) Tras
Kar???m Suyu
Haz?r betonda kullan?lan su kuru haldeki ?imento ve agregay? plastik, i?lenebilir bir kütle haline getirir ve ?imento ile kimyasal reaksiyon yaparak plastik kütlenin sertle?mesini sa?lar. Taze betondaki su oran? k?vama ve mukavemete do?rudan etki eder. ??ilebilir nitelik ta??yan bütün sular betonda kullan?ma uygundur.Su i?erisindeki tuz, asit, ya?, ?eker, la??m ve endüstriyel at?klar gibi baz? maddeler betonda istenmeyen etkiler yaratabilir. Kar???m suyunun analizlerle belirlenmesi ve kalitesinin belli aral?klarla denetlenmesi ?artt?r. Betona kat?lan fazla su ?imento ile reaksiyona girmeyece?inden beton i?erisinde bo?luklar üretir. Suyun b?rakt??? bo?luklar hem dayan?m? dü?ürür hem de bo?luklardan i?eri giren zararl? unsurlar (klor, sülfat vb.) beton ve donat?ya zarar vererek betonun ?mrünü k?salt?r. TS EN 206’ya g?re karma suyu TS EN 1008 ‘e uygun olmal?d?r. Bu standarta g?re ?zetlersek, suda herhangi bir deterjan?ms? k?pük iki dakika i?erisinde kaybolmal?, geri kazan?lan sular?n d???nda rengi a??k sar?dan daha a??k olmal?, geri kazan?lan sular?n d???nda ask?daki kat? madde miktar? 4ml’den az olmal?, geri kazan?lan suda en fazla az bir sülfür kokusu olmal? onun d???ndaki sularda koku olmamal?, suya NaOH eklendi?inde belirlenen renk sar?ya d?nük kahverengi veya daha a??k olmal?, PH4 asiri i?ermelidir.